Podręczny słownik pedagoga.

Szczegóły: Opublikowano: środa, 04 październik 2017 18:03; Iwona Pietras; Odsłony: 3375

SPECYFICZNE TRUDNOŚCI W UCZENIU SIĘ - ogólny termin dotyczący niejednorodnej grupy zaburzeń przejawiających się poważnymi trudnościami w rozumieniu i posługiwaniu się mową i pismem oraz w zakresie zdolności matematycznych. Zaburzenia te są uwarunkowane wewnętrznie i wywołane dysfunkcjami centralnego układu nerwowego. Mimo iż trudności w uczeniu się mogą współwystępować z innymi deficytami (np. sensorycznymi, upośledzeniem umysłowym, zaburzeniami społecznymi i emocjonalnymi) oraz w powiązaniu z oddziaływaniami zewnętrznymi ( np. różnice kulturowe, niewystarczające/niewłaściwe nauczanie, czynniki psychogenne ), nie są one rezultatem tych deficytów czy oddziaływań.

Ujmując w latach sześćdziesiątych specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu jako syndrom zaburzeń, zwany dysleksją rozwojową, prof. M. Bogdanowicz wprowadziła pojęcia opisujące ich formy:

dysgrafia: trudności w opanowaniu kształtnego, czytelnego pisma o zadowalającym poziomie graficznym
dysortografia: trudności w opanowaniu poprawnej pisowni, zgodnej z regułami ortograficznymi danego języka
dysleksja: izolowane trudności w czytaniu, bez towarzyszących im innych zaburzeń rozwoju umiejętności szkolnych

Specyficzne trudności w uczeniu się matematyki określa się mianem dyskalkulii.
Uczniowie z tych trzech grup należą do uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych.

WYMAGANIA EDUKACYJNE - definiując pojęcie wymagania edukacyjne należy wyjść od definicji treści nauczania. Nowoczesna dydaktyka operuje trójwymiarowym jej modelem. Treścią nauczania jest - mówiąc najprościej - to, czego się naucza.

Na trójwymiarowy model treści nauczania składają się:

cele nauczania - opisują zamierzone czynności uczniów i formułuje się je w sposób operacyjny
materiał nauczania - to uporządkowana informacja rzeczowa
wymagania programowe - to oczekiwane osiągnięcia ucznia

Zaburzenie rozwojowe – klasa zaburzeń dziecięcych, charakteryzujących się poważnym zniekształceniem funkcjonowania społecznego, poznawczego, ruchowego i językowego. Zaburzenia rozwojowe możemy podzielić ze względu na: rodzaj, rozległość (globalne, fragmentaryczne), głębokość (stopień nasilenia objawów), dynamikę (trwałe, przejściowe), etiologię (wrodzone, nabyte), charakter (organiczne, funkcjonalne czyli czynnościowe). Uczniowie z w/w zaburzeniami wymagają stosowania specjalnej organizacji nauki - treści, metod i warunków pracy, dlatego otrzymują z poradni orzeczenia do kształcenia specjalnego. W przypadku ucznia posiadającego orzeczenie dostosowanie wymagań może nastąpić na podstawie tego orzeczenia.

Odchylenie rozwojowe – indywidualne opóźnienie rozwoju w stosunku do ustalonych norm, nie będące jednak zaburzeniem z uwagi na niewielkie nasilenie objawów, ograniczony zakres i czas trwania.
Dysfunkcja – każde zakłócenie normalnego funkcjonowania narządu lub zachowania.
Deficyty rozwojowe – „braki” w rozwoju określonych funkcji poznawczych.
Nieharmonijny rozwój – zakłócenia tempa rozwoju poszczególnych sfer. Niektóre sfery rozwijają się prawidłowo, inne zbyt wolno lub z przyspieszeniem.
Analizatory – neurofizjologiczna podstawa odbioru i przetwarzania bodźców w spostrzeżenia. W czynności czytania i pisania biorą udział trzy analizatory: wzrokowy, słuchowy i kinestetyczny.
Dostosowanie wymagań – zastosowanie takich kryteriów egzekwowania wiedzy i umiejętności, które uwzględniają możliwości i ograniczenia ucznia.
Funkcje poznawcze – zespół procesów, dzięki którym odbieramy informacje z otoczenia oraz stosunki między nimi. W czytaniu i pisaniu biorą udział takie procesy poznawcze jak: uwaga, pamięć, wrażenia i spostrzeżenia wzrokowe, słuchowe, dotykowe, kinestetyczne (ruchowe), orientacja w schemacie ciała i kierunkach w przestrzeni oraz myślenie.

Poniższe terminy porządkują rodzaj treści dokumentów w odniesieniu do przykładowych zakresów.

Zakres: funkcje percepcyjne
Spostrzegawczość wzrokowa- zdolność do zauważania szczegółów, różnic i podobieństw między przedmiotami.
Analiza wzrokowa – zdolność do postrzegania pojedynczych elementów i cech przedmiotów stanowiących całość.
Synteza wzrokowa- zdolność do postrzegania przedmiotów jako całości, mimo zauważania ich składowych elementów.
Analiza słuchowa- to umiejętność wyodrębniania z potoku mowy: zdań, w zdaniach wyrazów, w wyrazach sylab, a w sylabach głosek z zachowaniem ich kolejności. Analiza słuchowa polega na odebraniu bodźca i rozłożeniu go na elementy.
Synteza słuchowa- to umiejętność scalania głosek i sylab w wyrazy a wyrazów w zdania. Dzięki syntezie możliwe jest złożenie elementów w całość dźwiękową.

Zakres: procesy poznawcze (w tym: pamięć, uwaga, myślenie)
Pamięć wzrokowa – zdolność do utrwalania i przypominania spostrzeżeń wzrokowych, zdolność do gromadzenia, przechowywania, rozpoznawania i reprodukowania treści zdobytych poprzez kanał wzrokowy
Pamięć słuchowa – zdolność do utrwalania i przypominania spostrzeżeń słuchowych.
Pamięć słuchowa bezpośrednia (świeża)- pozwala zapamiętywać i natychmiast odtwarzać usłyszany tekst, co jest bardzo istotne przy pisaniu dyktand. Zdolność dogromadzenia, przechowywania i przypominania sobie niedawnego doświadczenia i informacji słuchowej oraz wykorzystywania ich w określonych sytuacjach.
Słuch fonematyczny- to umiejętność różnicowania fonemów, czyli najmniejszych elementów składowych słów, decydujących o znaczeniu słów. Fonemy są realizowane w mowie przez najmniejszą cząstkę fonologiczną- głoskę.
Pamięć słuchowa fonologiczna- to pamięć wzorców słuchowych wyrazów, tzn. pamięć ich długości, liczby sylab i głosek oraz kolejności sylab i głosek w wyrazie.
Pamięć sekwencyjna – rodzaj pamięci, która odpowiada za liniowość i porządkowy układ elementów w czasie i przestrzeni (ciągów wyrazów połączonych związkami logiczno – gramatycznymi.
Napływające informacje są kodowane i przetwarzane „krok po kroku”, czyli sekwencyjnie.
Pamięć mimowolna (mechaniczna)- zdolność do przyswajania wiedzy w sposób mimowolny, nieuświadomiony
Myślenie abstrakcyjne- to myślenie za pomocą pojęć abstrakcyjnych (stanowiących formę odbicia rzeczywistości w umyśle, odzwierciedlającą jej istotne elementy, kształtuje się w procesie praktyki, rozwoju języka-myślenia) bez opierania się na właściwościach i cechach przedmiotów danych bezpośrednio w spostrzeżeniu.
Pojęcie to znaczenie nazwy, myślowy odpowiednik zespołu istotnych cech przedmiotów, do których dana nazwa się odnosi.
Myślenie słowno-pojęciowe- to wyższa forma myślenia oparta na mowie, posługiwaniu się pojęciami i na takich operacjach myślowych, jak: analiza, synteza, uogólnianie i abstrahowanie.
Abstrahowanie – to jedna z podstawowych operacji myślowych polegająca na pomijaniu pewnych składników, cech lub relacji danego przedmiotu, a wyodrębnieniu innych uważanych za istotne. Dzięki temu możliwe staje się definiowanie i redefiniowanie obiektów, klasyfikowanie ich według mniej lub bardziej typowych kryteriów, dostrzeganie podobieństw miedzy obiektami, w których wyabstrahowano pewne cechy.
Myślenie przyczynowo- skutkowe- jest to zdolność do planowania i przewidywania, wyciągania wniosków na podstawie przeprowadzanej obserwacji wzrokowej.
Myślenie arytmetyczne- zdolność wykonywania w pamięci podstawowych operacji matematycznych

Zakres: koordynacja wzrokowo-ruchowa
Koordynacja wzrokowo-ruchowa – współpraca oka i ręki, czyli współdziałanie funkcji wzrokowych i ruchowych.

Zakres: rozwój społeczno-emocjonalny
Zdolność rozumienia obowiązujących norm społeczno-moralnych- jest to forma myślenia polegająca na uchwyceniu sensu zjawisk dzięki poznawaniu zasad ich funkcjonowania oraz przyswojenia znaczeń językowych. Zdolność do wydawania sądów, wykorzystywania doświadczeń do rozwiązywania problemów

Zakres: podstawowe umiejętności szkolne
Stwierdzenia dotyczące podstawowych umiejętności tj. czytania, pisania i liczenia np.: tempo czytania, poprawność odczytywania wyrazów, rozumienie cicho i głośno czytanego tekstu, rodzaj występujących błędów w pisaniu, znajomość zasad ortograficznych, poziom opanowania podstawowych umiejętności matematycznych.

Zakres: motywacja
motywacja do nauki i pokonywania trudności, wartościowanie osiągnięć szkolnych

Zakres: lateralizacja
Lateralizacja – dominacja czynnościowa jednej ze stron ciała (oka, ręki, nogi).
Brak dominacji określonej strony ciała przejawia się jako oburęczność, obuoczność itp. Mówimy wtedy o lateralizacji nieustalonej. Lateralizacja skrzyżowana oznacza, że nie wszystkie dominujące narządy znajdują się po tej samej stronie ciała, np. występuje dominacja prawego oka i lewej ręki.

Zakres: orientacja przestrzenna
Orientacja przestrzenna- to zdolność do oceny położenia dwóch lub więcej przedmiotów wobec własnego ciała, a także rozumienie relacji przestrzennych zachodzących między tymi przedmiotami
Zaburzenia orientacji przestrzennej – brak orientacji w lewej i prawej stronie własnego ciała oraz w kierunkach w przestrzeni (lewo, prawo, wyżej, niżej, przód, tył, nad, pod itp.).

Grafomotoryka
Sprawność ruchowa rąk w zakresie szybkości ruchów i ich precyzji podczas pisania, rysowania, itp.
Motoryka duża- sprawność ruchowa całego ciała ( w tym zdolność do utrzymania równowagi, koordynacja ruchów kończyn podczas chodzenia)
Motoryka mała- (motoryka rąk)- sprawność ruchowa rąk w zakresie precyzji i szybkości.